Co znaczy ‘istotne pogorszenie sytuacji materialnej’ przy roszczeniach alimentacyjnych byłego małżonka?

Trudno o bardziej mglisty termin w prawie rodzinnym niż “istotne pogorszenie sytuacji materialnej”. A właśnie od niego często zależy, czy były małżonek otrzyma alimenty po rozwodzie z orzeczeniem o winie. Co kryje się za tym sformułowaniem? Jak interpretują je sady? I co konkretnie trzeba udowodnić, aby przekonać sędziego?

 

Skąd w ogóle to pojęcie w prawie?

Zacznijmy od przepisu. Art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mówi:

“Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, Sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.”

Kluczowe jest tu sformułowanie “istotne pogorszenie sytuacji materialnej”. W mojej kancelarii w Jarocinie często słyszę od klientów: “No ale przecież po rozwodzie zawsze jest gorzej finansowo, prawda?”. I tu właśnie zaczyna się problem – bo nie każde pogorszenie jest “istotne” w rozumieniu przepisów.

Co mówi orzecznictwo?

Sądy od lat zmagają się z interpretacją tego pojęcia. W wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu (sygn. akt II Ca 206/14), który niedawno analizowałam, sąd stwierdził jasno:

“Normatywna treść powołanego przepisu nakazuje porównać sytuację materialną małżonka niewinnego rozkładu pożycia po rozwodzie z sytuacją materialną tego małżonka przed rozwodem.”

Brzmi prosto, ale w praktyce różnie bywa. W tej samej sprawie sąd dodał:

“Wbrew odmiennym twierdzeniom skarżącej, sytuacja ta nie zmieniła się na tyle, by można przyjąć, iż zaistniało tu istotne, a więc wyraźne pogorszenie sytuacji powódki. Sąd Rejonowy wskazał na zbliżone podwyżki wynagrodzeń stron oraz brak wyraźnej dysproporcji w położeniu materialnym.”

Co ciekawe, w sprawach, które prowadziłam w Sądzie Rejonowym w Jarocinie, podobne stanowisko przewijało się wielokrotnie – sądy szukają nie tyle samego faktu pogorszenia sytuacji, co jego skali, istotności.

Kiedy pogorszenie jest “istotne”?

Ale co konkretnie oznacza “istotne” pogorszenie? Z mojego doświadczenia jako adwokat w Jarocinie i analizy orzeczeń wynika, że sądy biorą pod uwagę kilka kluczowych czynników:

1. Porównanie dochodów przed i po rozwodzie

To podstawa. Sąd analizuje, czy i o ile spadły dochody małżonka niewinnego. W cytowanej sprawie z Kalisza powódka zarabiała przed rozwodem 1110 zł netto, a po rozwodzie 1284,33 zł netto – jej sytuacja finansowa wręcz się poprawiła, co było jednym z powodów oddalenia powództwa.

Pamiętam sprawę z Krotoszyna, gdzie klientka przed rozwodem mogła korzystać z dochodów męża w wysokości 15000 zł miesięcznie (prowadził dobrze prosperujący biznes), a po rozwodzie została ze swoją pensją nauczycielki – 2800 zł. To był klasyczny przykład istotnego pogorszenia.

2. Zmiana standardu życia

Nie chodzi tylko o same liczby, ale o realny standard życia. Czy małżonek musiał przeprowadzić się do mniejszego mieszkania? Zrezygnować z wakacji? Ograniczyć wydatki na podstawowe potrzeby?

Kiedyś miałam klienta z Jarocina, który przed rozwodem mieszkał w 200-metrowym domu z basenem, a po rozwodzie wynajmował kawalerkę. Sąd uznał to za istotne pogorszenie, mimo że jego zarobki spadły “tylko” o 30%.

3. Porównanie z sytuacją drugiego małżonka

Ważna jest też dysproporcja między sytuacją obu byłych małżonków. W sprawie z Kalisza sąd zauważył “brak wyraźnej dysproporcji w położeniu materialnym” stron – oboje pracowali w tym samym miejscu, za podobne wynagrodzenie.

Inaczej było w sprawie, którą prowadziłam w Sądzie Rejonowym w Jarocinie, gdzie mąż po rozwodzie wyprowadził się do nowego domu z nową partnerką, a żona z trójką dzieci została w zadłużonym mieszkaniu. Ta dysproporcja przekonała sąd do zasądzenia alimentów.

4. Czas trwania małżeństwa i podział ról

Im dłużej trwało małżeństwo i im bardziej tradycyjny był podział ról (jeden małżonek pracuje, drugi zajmuje się domem), tym większa szansa na uznanie pogorszenia za “istotne”.

Miałam klientke z Gostynia, która przez 25 lat małżeństwa nie pracowała zawodowo, zajmując się domem i dziećmi. Po rozwodzie, w wieku 50 lat, miała ogromne trudności ze znalezieniem pracy. Sąd uznał to za klasyczny przykład istotnego pogorszenia sytuacji materialnej.

Konkretne przykłady z orzecznictwa

Warto przyjrzeć się, jak sądy interpretują “istotne pogorszenie” w konkretnych sprawach:

Przykład 1: Sprawa z Sądu Okręgowego w Kaliszu

W cytowanej na początku sprawie (sygn. akt II Ca 206/14) powódka, mimo orzeczenia o wyłącznej winie pozwanego, nie otrzymała alimentów. Dlaczego? Sąd stwierdził, że:

1. Jej wynagrodzenie wzrosło z 1110 zł do 1284,33 zł netto
2. Otrzymała nagrodę jubileuszową 1400 zł
3. Mieszkała w tym samym domu co przed rozwodem
4. Otrzymywała wsparcie od matki pozwanego (jedzenie, pomoc przy dziecku)

Sąd uznał, że “nie nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej powódki”.

Przykład 2: Sprawa z mojej praktyki w Jarocinie

Z kolei w sprawie, którą prowadziłam w Sądzie Rejonowym w Jarocinie, klientka przed rozwodem nie pracowała, zajmując się wychowaniem trójki dzieci, a mąż zarabiał 9000 zł miesięcznie. Po rozwodzie znalazła pracę za minimalną krajową, podczas gdy były mąż założył firmę i jego dochody wzrosły do 15000 zł miesięcznie.

Sąd uznał to za istotne pogorszenie, zasądzając alimenty w wysokości 2000 zł miesięcznie.

Przykład 3: Orzeczenie Sądu Najwyższego

Warto też wspomnieć o uchwale Sądu Najwyższego ), gdzie SN stwierdził, że:

“Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego w rozumieniu art. 60 § 2 k.r.o. zachodzi wówczas, gdy małżonek ten nie może zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w takim samym lub zbliżonym zakresie, w jakim były one zaspokajane w czasie trwania małżeństwa.”

To kluczowa interpretacja, do której często odwołuję się w sprawach rozwodowych.

Jak udowodnić istotne pogorszenie sytuacji materialnej?

Jeśli chcesz otrzymać alimenty od byłego małżonka na podstawie art. 60 § 2 k.r.o., musisz przygotować się na solidne udokumentowanie “istotnego pogorszenia”. Oto co radzę swoim klientom w kancelarii w Jarocinie:

1. Zbierz dowody na swoje dochody przed i po rozwodzie – wyciągi z konta, zaświadczenia o zarobkach, zeznania podatkowe.

2. Udokumentuj standard życia w trakcie małżeństwa – zdjęcia domu/mieszkania, faktury za wakacje, rachunki za luksusowe dobra.

3. Przedstaw dowody na obecne trudności finansowe – zaległe rachunki, kredyty zaciągnięte po rozwodzie, odmowy kredytowe.

4. Pokaż dysproporcję między twoją sytuacją a sytuacją byłego małżonka – jego nowe inwestycje, zakupy, styl życia.

5. Wykaż, jak małżeństwo wpłynęło na twoją karierę zawodową – przerwy w pracy, brak awansów z powodu opieki nad dziećmi.

Pamiętam klientkę z Jarocina, która przyszła do mnie z pudełkiem pełnym wyciągów bankowych, zdjęciami domu sprzed rozwodu i wynajmowanej kawalerki po rozwodzie, listą zaległych płatności i oświadczeniami znajomych o zmianie jej stylu życia. Ta dokładność i skrupulatność pomogła wygrać sprawę.

Podsumowanie – kiedy możesz liczyć na alimenty?

Podsumowując, “istotne pogorszenie sytuacji materialnej” to pojęcie, które sądy interpretują indywidualnie w każdej sprawie, ale z mojego doświadczenia wynika, że największe szanse na alimenty mają osoby, które:

1. Przez długi czas pozostawały na utrzymaniu małżonka, rezygnując z własnej kariery
2. Po rozwodzie doświadczyły drastycznego spadku standardu życia
3. Mają obiektywne trudności z uzyskaniem dochodów (wiek, brak doświadczenia zawodowego)
4. Mogą udokumentować znaczącą dysproporcję między swoją sytuacją a sytuacją byłego małżonka

Jednocześnie, jak pokazuje sprawa z Sądu Okręgowego w Kaliszu, samo orzeczenie o winie to za mało – trzeba udowodnić realne, konkretne i istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

Kiedy sąd oddali roszczenie alimentacyjne mimo orzeczenia o winie?

Z analizy orzecznictwa i mojego doświadczenia jako adwokat w Jarocinie wynika, że sąd może oddalić roszczenie alimentacyjne małżonka niewinnego w następujących sytuacjach:

1. Gdy dochody małżonka niewinnego nie spadły lub wręcz wzrosły po rozwodzie – jak w przypadku powódki z wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu.

2. Gdy małżonek niewinny ma możliwość samodzielnego utrzymania się na poziomie zbliżonym do tego z okresu małżeństwa – ważne są tu kwalifikacje zawodowe, wykształcenie, doświadczenie.

3. Gdy obie strony zarabiają podobnie i mają zbliżony standard życia – czyli nie ma istotnej dysproporcji majątkowej.

4. Gdy małżonek winny również znajduje się w trudnej sytuacji finansowej – prawo nie wymaga heroicznych poświęceń od małżonka winnego.

Swoją drogą, czasem mam klientów, którzy są zaskoczeni, że mimo orzeczenia winy byłego małżonka, sąd oddala ich roszczenie alimentacyjne. Tłumaczę wtedy, że samo orzeczenie o winie to tylko pierwszy warunek – równie ważny jest ten drugi, czyli istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

Praktyczne wskazówki dla osób ubiegających się o alimenty

Jeśli rozważasz ubieganie się o alimenty od byłego małżonka na podstawie art. 60 § 2 k.r.o., oto kilka praktycznych wskazówek:

1. Konsultacja z adwokatem specjalizującym się w prawie rodzinnym – przed złożeniem pozwu warto ocenić szanse powodzenia.

2. Gromadzenie dowodów jeszcze przed rozwodem – dokumentuj standard życia, wspólne wydatki, swój wkład w rodzinę.

3. Realistyczna ocena swojej sytuacji – czy rzeczywiście twoja sytuacja materialna istotnie się pogorszyła? Czy możesz to udowodnić?

4. Przemyślana strategia procesowa – czasem lepiej skupić się na dobiciu do porozumienia, nawet kosztem części roszczeń.

W mojej kancelarii w Jarocinie zawsze szczerze rozmawiam z klientami o ich szansach. Pamiętam panią, która chciała pozwać byłego męża o alimenty, choć zarabiała prawie tyle samo co on. Odradziłam jej proces, oszczędzając czas, pieniądze i nerwy. Z drugiej strony, miałam klientkę z Gostynia, którą początkowo zniechęcano do walki o alimenty, a ostatecznie wygrała sprawę, bo potrafiła udowodnić istotne pogorszenie swojej sytuacji.

Podsumowanie

“Istotne pogorszenie sytuacji materialnej” to kluczowe, choć nieostre pojęcie przy roszczeniach alimentacyjnych byłego małżonka. Sądy analizują je indywidualnie w każdej sprawie, porównując sytuację sprzed i po rozwodzie.

Pamiętaj, że samo orzeczenie o winie to nie gwarancja alimentów – równie ważne jest udowodnienie istotnego pogorszenia sytuacji materialnej. A to wymaga solidnego przygotowania, dowodów i czasem nieco szczęścia w tym, na jaki skład sędziowski trafimy.

Bo jak mawiam klientom przy kawie w mojej kancelarii w Jarocinie – w prawie rodzinnym nie ma nic pewnego, sa tylko mniej lub bardziej prawdopodobne scenariusze.

Disclaimer

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonujac od wielu lat zawod adwokata w Jarocinie wiem, ze kazda sprawa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegolowych informacji zapraszam do kontaktu z moja kancelaria.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrady: Adwokat Anna Konrady Aleja Niepodleglosci 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021