Kiedy należy się zachowek po darowiźnie? Wskazówki adwokata z Jarocina

Sprawy spadkowe to jeden z tych obszarów prawa, które potrafią wywołać niemałe poruszenie w rodzinie. Jako adwokat z wieloletnią praktyką w Jarocinie, szczególnie często spotykam się z pytaniami dotyczącymi zachowku w kontekście wcześniej poczynionych darowizn. “Rodzice przepisali dom na brata, a co ze mną?” – takie pytanie słyszę w swojej kancelarii przy Alei Niepodległości niemal co tydzień.

Postanowiłam więc przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, które dla wielu mieszkańców Jarocina i okolicznych miejscowości stanowi niemały problem. Zwłaszcza, że w południowej Wielkopolsce mamy specyficzny rynek nieruchomości i nierzadko przekazywanie majątku w formie darowizny jest tu dość powszechną praktyką.

Darowizna w świetle prawa spadkowego – co warto wiedzieć?

Darowizna to umowa, poprzez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem własnego majątku. Mówiąc prościej – ktoś daje komuś coś wartościowego za darmo, w sposób formalny i prawnie wiążący. Przedmiotem darowizny najczęściej są nieruchomości, pieniądze czy pojazdy, choć w praktyce może to być praktycznie wszystko, co ma jakąkolwiek wartość.

Sprawa komplikuje się, gdy darczyńca umiera, a pozostali członkowie rodziny czują się pokrzywdzeni. Wtedy właśnie pojawia się pytanie o zachowek.

Zachowek – kiedy można się o niego ubiegać po darowiźnie?

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie często tłumaczę klientom, że kluczową kwestią jest czas. I nie chodzi tu tylko o termin przedawnienia roszczeń (o czym za chwilę), ale przede wszystkim o moment dokonania darowizny.

Kodeks cywilny wprowadza tutaj istotną granicę czasową:

1. Darowizny dokonane ponad 10 lat przed otwarciem spadku (czyli przed śmiercią darczyńcy) – nie są doliczane do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku. Innymi słowy, jeśli rodzic podarował jednemu z dzieci dom 11 lat przed swoją śmiercią, to pozostałe dzieci nie mogą domagać się zachowku z tytułu tej darowizny.

2. Darowizny dokonane w ciągu 10 lat przed otwarciem spadku – są doliczane do masy spadkowej i mają wpływ na wysokość zachowku.

Jako adwokat, radzę swoim klientom z Jarocina i okolic, by zawsze dokładnie sprawdzali daty – widziałam już sprawy, gdzie różnica kilku dni przesądzała o całym roszczeniu.

Szczególny przypadek – darowizny dokonane przed urodzeniem uprawnionych do zachowku

W swojej kancelarii przy Alei Niepodległości w Jarocinie spotkałam się z ciekawym pytaniem od klienta z pobliskiego Gostynia. Chodziło o darowiznę dokonaną przez rodzica na rzecz pierwszego dziecka, zanim urodziło się drugie dziecko. Czy to drugie dziecko ma prawo do zachowku?

Odpowiedź tkwi w art. 994 § 2 Kodeksu cywilnego. Jeżeli darowizna została dokonana na 300 dni lub więcej przed urodzeniem (czyli przed poczęciem) kolejnego dziecka, to takie dziecko nie będzie miało prawa do zachowku z tytułu tej darowizny.

A swoją drogą, jest to jeden z tych przepisów, który zawsze wywołuje uśmiech na twarzy klientów, gdy wyjaśniam, skąd wzięła się ta granica 300 dni. No cóż, prawo spadkowe bywa momentami zaskakujące, prawda?

Kiedy zachowek nie przysługuje mimo darowizny?

Pamiętam sprawę z ubiegłego roku, gdzie klient z Krotoszyna był przekonany o swoim prawie do zachowku po ojcu, który darował dom jego siostrze. Okazało się jednak, że istniały okoliczności wyłączające to prawo.

Warto zapamiętać, że zachowek może nie przysługiwać w następujących przypadkach:

1. Przedawnienie roszczenia – upłynęło 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu lub 5 lat od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o śmierci spadkodawcy (w przypadku dziedziczenia ustawowego).

2. Wydziedziczenie – spadkodawca w testamencie wydziedziczył uprawnionego, a powody tego wydziedziczenia są zgodne z przepisami prawa (np. uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego).

3. Niegodność dziedziczenia – uprawniony został uznany za niegodnego dziedziczenia.

4. Zrzeczenie się dziedziczenia – uprawniony zrzekł się prawa do dziedziczenia.

5. Przyjęcie darowizny zaliczanej na poczet zachowku – uprawniony otrzymał już za życia spadkodawcy darowiznę, która pokrywa należny mu zachowek.

Lubię powtarzać moim klientom w kancelarii w Jarocinie, że w sprawach o zachowek diabeł tkwi w szczegółach. To sprawy, które wymagają dokładnego przeanalizowania wszystkich okoliczności i dokumentów.

Przykład z życia: Darowizna domu a roszczenia o zachowek

Zastanawiałeś się kiedyś, jak to wygląda w praktyce? W mojej kancelarii w Jarocinie miałam niedawno sprawę, która dobrze ilustruje te zawiłości.

Pan Stanisław z powiatu jarocińskiego otrzymał od rodziców w darowiźnie gospodarstwo rolne 8 lat przed śmiercią ojca. Jego siostra, pani Maria, po śmierci ojca wystąpiła z roszczeniem o zachowek. Wartość gospodarstwa była znacząca – około 800 000 zł. Maria jako córka zmarłego miała prawo do zachowku w wysokości 1/2 swojego udziału spadkowego, czyli w tym przypadku 1/4 wartości majątku (gdyby nie było darowizny, odziedziczyłaby 1/2 majątku jako jedno z dwojga dzieci).

Po doliczeniu darowizny gospodarstwa do masy spadkowej, zachowek Marii wynosił około 200 000 zł. Pan Stanisław początkowo był zaskoczony wysokością roszczenia, ale po analizie prawnej zrozumiał jego zasadność.

To się w głowie nie mieści, ale takie sytuacje zdarzają się naprawdę często. W mojej praktyce w Jarocinie i okolicach sprawy o zachowek stanowią znaczący procent spraw spadkowych.

Jak uniknąć sporów o zachowek przy darowiznach?

Jako adwokat doradzający klientom z Jarocina, Kalisza, Gostynia, Koźmina Wielkopolskiego i innych okolicznych miejscowości, zawsze sugeruję, by myśleć o kwestiach spadkowych z wyprzedzeniem.

Jeśli planujesz dokonać znaczącej darowizny na rzecz jednego z potencjalnych spadkobierców, warto rozważyć:

1. Umowę o zrzeczenie się prawa do zachowku – można zawrzeć taką umowę z potencjalnym uprawnionym do zachowku. Wymaga to formy aktu notarialnego.

2. Dokonanie darowizny wcześniej niż 10 lat przed potencjalnym otwarciem spadku – jak już wyjaśniłam, takie darowizny nie są doliczane do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku.

3. Równomierne obdarowanie wszystkich potencjalnych spadkobierców – najprościej uniknąć sporów, gdy każdy otrzyma “swoją część” jeszcze za życia spadkodawcy.

4. Testament z wyjaśnieniem decyzji – chociaż sam testament nie wyłącza prawa do zachowku, to jasne wyjaśnienie motywów spadkodawcy może pomóc w uniknięciu nieporozumień i sporów rodzinnych.

A właściwie, patrząc na to z perspektywy mieszkańca południowej Wielkopolski – w naszym regionie rodziny wciąż są dość tradycyjne i zdarza się, że starsze pokolenie nie rozmawia otwarcie o sprawach majątkowych. To błąd. W mojej kancelarii w Jarocinie często widzę, jak brak wcześniejszych rozmów prowadzi do długotrwałych i kosztownych sporów sądowych.

Darowizna między małżonkami a zachowek

Co ciekawe, w Sądzie Rejonowym w Jarocinie prowadzę obecnie sprawę dotyczącą darowizny między małżonkami i jej wpływu na zachowek. Jest to kwestia, o której rzadziej się mówi, a która może mieć istotne znaczenie.

Jeśli jeden małżonek dokonał darowizny na rzecz drugiego, a następnie umiera, darowizna ta może wpłynąć na wysokość zachowku należnego innym uprawnionym (np. dzieciom z poprzedniego związku). Tutaj również obowiązuje zasada 10 lat – darowizny starsze niż 10 lat nie są doliczane do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku.

Znajoma adwokatka miała do czynienia z sytuacją, gdy mąż podarował żonie nieruchomość na 9 lat przed śmiercią, a jego dzieci z pierwszego małżeństwa skutecznie dochodziły zachowku, uwzględniając wartość tej nieruchomości.

Czy można skutecznie zakwestionować darowiznę w kontekście zachowku?

Współpracując z notariuszami z Jarocina, wypracowałam metodę, która pomaga moim klientom ocenić, czy w ich przypadku istnieją podstawy do zakwestionowania darowizny. Nie zawsze jest to możliwe, ale w niektórych sytuacjach da się podważyć ważność darowizny lub zmodyfikować jej skutki prawne.

Możliwości są następujące:

1. Wykazanie, że darowizna była pozorna – jeśli można udowodnić, że strony nie miały zamiaru dokonania darowizny, a jedynie pozornie zawarły taką umowę (np. by uniknąć roszczeń wierzycieli).

2. Odwołanie darowizny przez spadkobierców darczyńcy – w wyjątkowych przypadkach spadkobiercy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec darczyńcy.

3. Wykazanie wady oświadczenia woli darczyńcy – jeśli darczyńca działał pod wpływem błędu, groźby lub nie był w pełni świadomy swoich działań.

Swoją drogą, w mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie spotykałam się z próbami podważania darowizn dokonanych przez osoby starsze. To delikatne sprawy, wymagające wyjątkowej uwagi i staranności dowodowej.

Podsumowanie: Na co zwrócić uwagę przy darowiznach i zachowku?

Jako adwokat z Jarocina z wieloletnim doświadczeniem w sprawach spadkowych, radzę zwrócić szczególną uwagę na:

1. Termin dokonania darowizny – kluczowa jest granica 10 lat przed otwarciem spadku.

2. Wartość darowizny – im większa wartość w stosunku do całego majątku, tym większy wpływ na potencjalny zachowek.

3. Krąg uprawnionych do zachowku – warto pamiętać, że nie tylko dzieci, ale również małżonek i rodzice spadkodawcy (jeśli brak zstępnych) mogą być uprawnieni do zachowku.

4. Przedawnienie roszczeń – termin 5 lat jest nieprzekraczalny, więc nie warto zwlekać z dochodzeniem swoich praw.

5. Możliwość polubownego rozwiązania sporu – sprawy rodzinne najlepiej rozwiązywać bez angażowania sądu, jeśli to tylko możliwe.

W mojej kancelarii przy Alei Niepodległości w Jarocinie zawsze podkreślam, że najlepszym sposobem na uniknięcie sporów spadkowych jest odpowiednie planowanie majątkowe i szczera rozmowa w rodzinie. Brzmi prosto, ale w praktyce bywa różnie…

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonując od wielu lat zawód adwokata w Jarocinie wiem, że każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrada: Adwokat Anna Konrada Aleja Niepodległości 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021