Kontakty z dzieckiem po wyroku TK z 22.06.2022 r. – nowe obowiązki sądów rodzinnych i praktyczne wskazówki dla rodziców

Przełomowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego i jego praktyczne konsekwencje

W swojej wieloletniej praktyce adwokackiej w Jarocinie często spotykam się z dramatycznymi historiami związanymi z utrudnianiem kontaktów z dziećmi. Nieraz przychodzą do mnie rodzice, którzy miesiącami, a nawet latami, walczą o możliwość spotkania z własnym dzieckiem, mimo posiadania prawomocnego orzeczenia sądu. Sytuacja ta uległa istotnej zmianie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 2022 r., sygn. akt SK 3/20.

Wyrok ten uznał za niekonstytucyjny art. 598^16 Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w jakim pomijał obowiązek sądu ustalenia przyczyn niewykonywania kontaktów z dzieckiem przed nałożeniem sankcji finansowych. To niezwykle istotna zmiana, która wprowadza nowe obowiązki dla sądów rodzinnych i jednocześnie daje nadzieję rodzicowi, któremu bezpodstawnie uniemożliwia się kontakt z dzieckiem.

Prawo do kontaktów jako prawo i obowiązek rodzica

Na wstępie warto podkreślić, że kontakty z dzieckiem są nie tylko prawem, ale i obowiązkiem rodzica. Zgodnie z art. 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, niezależnie od władzy rodzicielskiej, rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Jak tłumaczę moim klientom w kancelarii, kontakty te mogą przyjmować różne formy: bezpośrednie spotkania, rozmowy telefoniczne, korespondencja listowna czy elektroniczna, a także kontakty za pośrednictwem komunikatorów internetowych. Swoją drogą, w dobie pandemii i powszechnej cyfryzacji te ostatnie formy zyskały na znaczeniu.

Problem niewykonywania kontaktów i wcześniejsze rozwiązania

Przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, procedura egzekucji kontaktów opierała się głównie na art. 598^15 – 598^16 k.p.c. W przypadku utrudniania kontaktów, sąd mógł zagrozić nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu za każde naruszenie obowiązku (etap pierwszy), a następnie, w razie dalszego utrudniania kontaktów, nakazać zapłatę należnej sumy (etap drugi).

Problem polegał na tym, że sądy często automatycznie nakładały sankcje finansowe, nie badając przyczyn niewykonywania kontaktów. W praktyce prowadziło to do absurdalnych sytuacji, gdy rodzic musiał płacić kary finansowe, mimo że to dziecko kategorycznie odmawiało kontaktu z drugim rodzicem, często z uzasadnionych powodów (np. wcześniejszej przemocy).

Co zmienił wyrok Trybunału Konstytucyjnego?

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 22 czerwca 2022 r. stwierdził, że art. 598^16 k.p.c. jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim pomija obowiązek sądu ustalenia przyczyn niewykonywania kontaktów z dzieckiem przed nałożeniem sankcji finansowych.

W praktyce oznacza to, że sąd, zanim nałoży karę finansową, musi ustalić:

1. Dlaczego kontakty nie doszły do skutku
2. Czy przyczyna leży po stronie rodzica, z którym dziecko mieszka
3. Czy może istnieją obiektywne przyczyny uniemożliwiające realizację kontaktów

Jest to ogromna zmiana, która wprowadza elementarną sprawiedliwość w postępowaniu w sprawach o wykonywanie kontaktów. W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie obserwuję, że sądy coraz częściej wyznaczają rozprawy, przesłuchują świadków, a nawet zasięgają opinii OZSS (Opiniodawczych Zespołów Sądowych Specjalistów) przed nałożeniem sankcji finansowych.

Praktyczne wskazówki dla rodziców w świetle nowych przepisów

W oparciu o doświadczenie z mojej kancelarii w Jarocinie, mogę sformułować kilka praktycznych wskazówek dla rodziców, którzy borykają się z problemem utrudniania kontaktów:

Dla rodzica, któremu utrudnia się kontakty:

1. Dokumentuj każdą próbę kontaktu – zapisuj daty, godziny, osoby obecne przy próbie kontaktu.
2. Zachowaj korespondencję – SMS-y, e-maile, wiadomości na komunikatorach mogą być kluczowym dowodem w sądzie.
3. Unikaj konfrontacji – nie wdawaj się w kłótnie przy dziecku, nie krytykuj drugiego rodzica.
4. Bądź elastyczny – jeśli drugi rodzic proponuje zmianę terminu z racjonalnych powodów, wykaż zrozumienie.
5. Rozważ mediację – często jest skuteczniejsza niż długotrwałe postępowanie sądowe.

Dla rodzica, który ma zastrzeżenia do kontaktów:

1. Dokumentuj powody odmowy – jeśli odmawiasz kontaktu z uzasadnionych przyczyn (np. nietrzeźwość drugiego rodzica), zapisuj okoliczności.
2. Informuj o przeszkodach – jeśli dziecko choruje lub istnieją inne obiektywne przeszkody, informuj o tym drugiego rodzica z wyprzedzeniem.
3. Słuchaj dziecka – jeśli dziecko kategorycznie odmawia kontaktu, porozmawiaj z nim o przyczynach i rozważ konsultację z psychologiem.
4. Nie manipuluj dzieckiem – nie wpajaj dziecku negatywnego obrazu drugiego rodzica.
5. Wnioskuj o zmianę orzeczenia – jeśli uważasz, że obowiązujące zasady kontaktów są niewłaściwe, złóż wniosek o ich zmianę zamiast samowolnie je naruszać.

Efektywność przepisów o wykonywaniu kontaktów – co mówią badania?

Badania aktowe prowadzone przez ośrodki naukowe wskazują, że mimo zmian prawnych, efektywność egzekwowania kontaktów pozostaje stosunkowo niska. Z mojego doświadczenia w Jarocinie wynika, że procedura sądowa często jest zbyt powolna i nieadekwatna do dynamicznej natury konfliktów rodzinnych.

Co ciekawe, z badań wynika również, że najbardziej skuteczne są nie sankcje finansowe, ale odpowiednio wczesna interwencja sądu, połączona z kierowaniem rodzin do mediacji lub terapii. Jako adwokat zawsze staram się przekonać moich klientów, że dużo lepiej jest szukać porozumienia niż eskalować konflikt na drodze sądowej.

Wnioski dla praktyki sądowej po wyroku TK

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2022 r. wymusza na sądach rodzinnych bardziej wnikliwe podejście do spraw o wykonywanie kontaktów. W praktyce obserwuję następujące zmiany:

1. Sądy częściej wyznaczają rozprawy zamiast rozstrzygać sprawy na posiedzeniach niejawnych.
2. Zwiększa się rola dowodu z opinii OZSS w sprawach o kontakty.
3. Sędziowie dokładniej badają przyczyny niewykonywania kontaktów, często zlecając wywiad środowiskowy.
4. Wzrasta znaczenie mediacji rodzinnej jako alternatywnej metody rozwiązywania konfliktu.

Zmiany te, choć wymagają więcej pracy ze strony sądów, są zdecydowanie korzystne dla dobra dziecka, które powinno być nadrzędną wartością w każdym postępowaniu rodzinnym.

Podsumowanie

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2022 r. wprowadził istotną zmianę w podejściu do egzekwowania kontaktów z dzieckiem. Obecnie sąd ma obowiązek ustalić przyczyny niewykonywania kontaktów przed nałożeniem sankcji finansowych, co zwiększa sprawiedliwość procedury i lepiej chroni interesy wszystkich zaangażowanych stron, a przede wszystkim dziecka.

Jako adwokat w Jarocinie zawsze podkreślam, że najlepszym rozwiązaniem jest wypracowanie porozumienia między rodzicami, z uwzględnieniem dobra dziecka. Żadne orzeczenie sądu nie zastąpi wzajemnego szacunku i współpracy rodziców, nawet jeśli ich związek się rozpadł.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonujac od wielu lat zawod adwokata w Jarocinie wiem, ze kazda sprawa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegolowych informacji zapraszam do kontaktu z moja kancelaria.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrady: Adwokat Anna Konrady Aleja Niepodleglosci 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021