Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną – czy możliwa po rozwodzie? Ważne orzeczenie z Wielkopolski

Któż z nas, prawników, nie spotkał się z sytuacją, gdy klient przychodzi “za pięć dwunasta”, pytając czy da się jeszcze coś zrobić? Zwłaszcza w sprawach majątkowych małżeńskich i spadkowych, często spotykam się z próbami ratowania majątku w ostatniej chwili. Dziś chciałabym podzielić się z Wami analizą ciekawego wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu, który rzuca światło na kwestię ustanawiania rozdzielności majątkowej z datą wsteczną po rozwodzie.

Rozdzielność majątkowa jako narzędzie – dla kogo i kiedy?

Zanim przejdę do omawianego orzeczenia, kilka słów wprowadzenia. Rozdzielność majątkowa to ustrój, w którym każdy z małżonków zachowuje zarówno to, co posiadał przed ślubem, jak i to, co nabył później. Można ją ustanowić na trzy sposoby: umową małżeńską, z mocy prawa (np. przy ogłoszeniu upadłości) lub wyrokiem sądu.

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie widzę różne motywacje stojące za ustanowieniem rozdzielności majątkowej. Czasem to ochrona przed wierzycielami, innym razem zabezpieczenie majątku przed rozrzutnym małżonkiem, a niekiedy – przygotowanie do rozwodu. Jednak szczególnie interesujące są przypadki, gdy o rozdzielność majątkową wnioskuje… wierzyciel jednego z małżonków.

Wyobraź sobie taką sytuację: mąż prowadzi działalność gospodarczą, która wpada w tarapaty. Ma wierzyciela, który domaga się zapłaty sporej sumy. W międzyczasie małżonkowie przepisują cały wspólny majątek na żonę, a potem biorą rozwód. Czy wierzyciel może w takiej sytuacji “cofnąć czas” i ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną, aby móc sięgnąć po majątek, ktory pierwotnie należał do obojga małżonków?

Analiza wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

Właśnie z takim scenariuszem mamy do czynienia w wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 12 lutego 2015 r. (sygn. akt II Ca 576/14). Sprawa dotyczyła powództwa wierzyciela, który domagał się ustanowienia rozdzielności majątkowej między pozwanymi małżonkami, którzy zdążyli już się rozwieść. Co więcej, małżonkowie ci, jeszcze przed rozwodem, przepisali cały wspólny majątek (gospodarstwo rolne) na żonę.

Sąd w uzasadnieniu wyroku podkreślił: “Zgodnie z art. 52 § 2 k.r.o. rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.”

Kluczowym pytaniem było: czy taka rozdzielność może być ustanowiona po prawomocnym rozwodzie? Sąd Okręgowy w Kaliszu uznał, że tak, ale pod jednym istotnym warunkiem: “Na gruncie obowiązujących przepisów należy przyjąć, że orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą.”

Ten warunek jest kluczowy – powództwo musi być wytoczone PRZED prawomocnym rozwodem. W omawianej sprawie wierzyciel spóźnił się z działaniem, dlatego jego powództwo zostało oddalone.

Co to oznacza w praktyce? Moje doświadczenia z Jarocina

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie miałam podobną sprawę. Jeden z klientów był wierzycielem człowieka, który prowadził firmę budowlaną i nagle zaczął robić “porządki majątkowe” – przepisał dom na żonę, samochody na dzieci. Niedługo potem złożył wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a jego żona wniosła pozew o rozwód.

Pamiętam, jak tłumaczyłam mojemu klientowi: “W takiej sytuacji nie możemy czekać. Musimy złożyć pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ZANIM sąd orzeknie rozwód.”

Mój klient posłuchał i dzięki temu mógł później skutecznie dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z części majątku, która należałaby do dłużnika, gdyby małżonkowie nie próbowali “kombinować”.

Muszę przyznać, że w południowej Wielkopolsce takie sytuacje nie są rzadkością. Ludzie często myślą, że wystarczy szybki rozwód i przepisanie majątku, by uniknąć odpowiedzialności za długi. Czasami wręcz śmieję się, że niektórzy małżonkowie rozwodzą się wyłącznie “na papierze”, nadal mieszkając razem i prowadząc wspólne gospodarstwo domowe. To zawsze budzi czujność sądu.

Czy wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu to nowość?

Sąd Okręgowy w Kaliszu nie wymyślił koła na nowo. W uzasadnieniu powołał się na utrwalone orzecznictwo: “(por. uchwała SN z dnia 14.4.1994 r., III CZP 44/94, OSN 1994, Nr 10, poz. 190; post. SA w Łodzi z 29.12.1992 r.., I Acz 522/92, OSA 1993 Nr 7, poz. 46 z glosą aprobującą W.M. Kistera, Pal. 1993, Nr 12, s. 14; uchwała SN z dnia 5.11.1993 r., III CZP 151/93, Wok. 1994, Nr 1, s. 4; J. Pietrzykowski /w/ Komentarz do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pod redakcją Krzysztofa Pietrzykowskiego, 2 wydanie, s. 523).”

Jednak moim zdaniem, wartość tego orzeczenia polega na jasnym wskazaniu granicy czasowej – powództwo musi być wytoczone przed prawomocnym rozwodem. To ważna informacja zarówno dla wierzycieli, jak i dla małżonków planujących “reorganizację” majątku.

Skutki dla spraw spadkowych – na co uważać?

Omawiane orzeczenie ma również istotne znaczenie dla spraw spadkowych, którymi zajmuję się w mojej kancelarii. Wyobraźmy sobie taką sytuację: jedno z małżonków umiera, zostawiając znaczny dług. Za życia małżonkowie przepisali większość majątku na drugiego małżonka. Czy wierzyciel spadkodawcy może dochodzić ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną?

W świetle omawianego wyroku, odpowiedź brzmi: to zależy. Jeśli małżonkowie byli już rozwiedzeni w chwili śmierci, a wierzyciel nie wytoczył powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej przed rozwodem, jego szanse są minimalne. Jeżeli natomiast małżeństwo trwało do śmierci dłużnika, wierzyciel może dochodzić ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, kierując pozew przeciwko żyjącemu małżonkowi i spadkobiercom zmarłego.

Co ciekawe, w mojej praktyce w Jarocinie miałam przypadek, gdy spadkobierca dłużnika (jego syn z pierwszego małżeństwa) sam domagał się ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną między ojcem a jego drugą żoną. Chciał w ten sposób “odzyskać” część majątku, która – jego zdaniem – została nieprawidłowo przepisana na macochę.

Jak chronić majątek przed wierzycielami legalnie?

Skoro już wiemy, że próby ukrywania majątku przed wierzycielami poprzez przepisywanie go na współmałżonka mogą być nieskuteczne, pojawia się pytanie: czy istnieją legalne metody ochrony majątku?

Oczywiście, że tak! Zawsze powtarzam moim klientom w Jarocinie: planowanie majątkowe to nie sprint, to maraton. Im wcześniej zaczniemy, tym lepiej.

Oto kilka legalnych metod:

1. Rozdzielność majątkowa ustanowiona odpowiednio wcześnie – umowa majątkowa małżeńska zawarta na długo przed pojawieniem się problemów finansowych jest trudniejsza do podważenia.

2. Odpowiednie planowanie spadkowe – testament z zapisami windykacyjnymi może pomóc w przekazaniu konkretnych składników majątku wybranym osobom.

3. Darowizny dokonywane stopniowo i z uzasadnioną przyczyną – zamiast jednorazowo przepisywać cały majątek, lepiej robić to systematycznie, najlepiej z okazji ważnych wydarzeń rodzinnych (urodziny, rocznice).

4. Fundacja rodzinna – nowa instytucja w polskim prawie, która może służyć do ochrony majątku rodzinnego.

Pamiętam jak jeden z moich klientów, właściciel sporej firmy z Jarocina, przyszedł do mnie na 10 lat przed planowanym przejściem na emeryturę, mówiąc: “Pani mecenas, chcę tak zorganizować moje sprawy, żeby w razie problemów z firmą, mój dom i oszczędności były bezpieczne”. Dzięki temu, że zaczęliśmy planowanie majątkowe z dużym wyprzedzeniem, mogliśmy zrobić to w sposób, który nie budził podejrzeń o działanie na szkodę potencjalnych wierzycieli.

Wnioski praktyczne z wyroku SO w Kaliszu

Podsumowując rozważania nad wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu (sygn. akt II Ca 576/14), możemy wyciągnąć następujące wnioski praktyczne:

1. Wierzyciel może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami z datą wsteczną, ale musi to zrobić przed prawomocnym orzeczeniem rozwodu.

2. Próby ukrycia majątku przed wierzycielami poprzez przepisanie go na współmałżonka mogą zostać zakwestionowane na podstawie tzw. skargi pauliańskiej (jak miało to miejsce w omawianej sprawie).

3. Planowanie majątkowe powinno być przemyślane i długofalowe, a nie reakcją na pojawiające się problemy finansowe.

4. W przypadku spraw spadkowych ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną może mieć kluczowe znaczenie dla określenia składu spadku.

Swoją drogą, lubię takie wyroki jak ten z Kalisza – jasne, konkretne, z dobrym uzasadnieniem. Szkoda tylko, że wielu moich klientów dowiaduje się o takich niuansach prawnych dopiero wtedy, gdy jest za późno na skuteczne działanie.

Zamiast zakończenia – refleksja

W mojej kancelarii w Jarocinie często mówię klientom, że prawo jest jak szachy – liczy się nie tylko aktualny układ figur, ale także zdolność przewidywania kilku ruchów naprzód. Omówiony wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu pokazuje, jak ważna jest znajomość nie tylko przepisów, ale także ich interpretacji przez sądy.

Czy wierzyciel z omawianej sprawy mógł wygrać, gdyby wcześniej złożył pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej? Bardzo prawdopodobne. To pokazuje, jak istotne jest szybkie działanie i dobra strategia prawna.

Mam nadzieję, że ta analiza będzie dla Was pomocna. I pamiętajcie – lepiej skonsultować się z prawnikiem za wcześnie niż za późno!

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonujac od wielu lat zawod adwokata w Jarocinie wiem, ze kazda sprawa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegolowych informacji zapraszam do kontaktu z moja kancelaria.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrady: Adwokat Anna Konrady Aleja Niepodleglosci 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021