W jakim terminie należy zapłacić zachowek? Wyjaśnienia prawne

Terminy płatności i przedawnienia roszczeń o zachowek

Kwestia zachowku często pojawia się w mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie. Wielu klientów, zarówno uprawnionych do zachowku, jak i zobowiązanych do jego zapłaty, ma wątpliwości dotyczące terminów. Kiedy można żądać zapłaty zachowku? Jak szybko osoba zobowiązana powinna uregulować tę należność? Czy istnieje sztywny termin określony w przepisach? Te pytania padają niemal na każdej konsultacji dotyczącej spraw spadkowych.

Kto może domagać się zachowku?

Zanim przejdziemy do kwestii terminów, przypomnimy krótko, kto ma prawo do zachowku. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, są to:

• zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki itd.)
• małżonek spadkodawcy
• rodzice spadkodawcy, jeśli byliby uprawnieni do dziedziczenia w drodze ustawy

Te osoby mogą dochodzić roszczenia o zachowek tylko w określonych przypadkach – gdy zostały pominięte w testamencie lub otrzymały w spadku mniej niż wynosi ich zachowek (który stanowi co do zasady połowę wartości udziału spadkowego, a dla osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie tego udziału).

W jakim terminie można dochodzić zachowku?

Roszczenie o zachowek podlega terminowi przedawnienia. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, uprawniony do zachowku może dochodzić tego roszczenia w terminie 5 lat, liczonym:

• od ogłoszenia testamentu – w przypadku roszczeń przeciwko spadkobiercy testamentowemu
• od dnia otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) – w przypadku roszczeń przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymania zapisu windykacyjnego lub darowizny

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie spotkałam się z przypadkiem, gdy potencjalnie uprawniony do zachowku zwlekał z podjęciem kroków prawnych, błędnie zakładając, że ma na to 10 lat. Niestety, gdy wreszcie zdecydował się działać, upłynęło już ponad 6 lat od ogłoszenia testamentu i jego roszczenie uległo przedawnieniu. Dlatego tak ważne jest, aby nie zwlekać z dochodzeniem swoich praw.

Kiedy powstaje obowiązek zapłaty zachowku?

To bardzo ważna kwestia, którą często muszę wyjaśniać klientom w mojej kancelarii w Jarocinie. Wiele osób błędnie zakłada, że zobowiązanie do zapłaty zachowku powstaje automatycznie z chwilą śmierci spadkodawcy lub ogłoszenia testamentu.

W rzeczywistości jednak zachowek jest prawem, z którego uprawniony może skorzystać, ale nie ma takiego obowiązku. To oznacza, że dopóki uprawniony nie wystąpi z roszczeniem o zapłatę zachowku, na zobowiązanym nie ciąży obowiązek jego zapłaty.

Jak wygląda procedura dochodzenia zachowku?

Typowa procedura dochodzenia zachowku, z jaką spotykam się w mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie, wygląda następująco:

1. Uprawniony kieruje do zobowiązanego pisemne wezwanie do zapłaty zachowku, w którym określa żądaną kwotę i termin zapłaty
2. Jeśli zobowiązany nie zapłaci w wyznaczonym terminie, uprawniony może wystąpić do sądu z pozwem o zapłatę zachowku
3. Sąd rozstrzyga, czy roszczenie jest zasadne i w jakiej wysokości należy się zachowek
4. Po uprawomocnieniu się wyroku, zobowiązany powinien wypłacić zasądzoną kwotę

Należy pamiętać, że jeśli uprawniony od razu wystąpi do sądu, bez wcześniejszego wezwania do zapłaty, może to mieć wpływ na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

W jakim terminie należy zapłacić zachowek?

To pytanie często pojawia się zarówno wśród uprawnionych, jak i zobowiązanych do zapłaty zachowku. Odpowiedź może być zaskakująca – Kodeks cywilny nie określa precyzyjnie terminu, w jakim powinien zostać zapłacony zachowek. Termin ten nie jest też z reguły wskazywany w testamencie.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 2004 r. (sygn. akt III CK 127/2003) stwierdził, że roszczenie o zachowek staje się co do zasady wymagalne w chwili ogłoszenia testamentu, poza pewnymi wyjątkowymi sytuacjami. Oznacza to, że od tego momentu uprawniony może żądać zapłaty zachowku.

W praktyce jednak przyjmuje się, że termin zapłaty zachowku rozpoczyna się z chwilą, kiedy osoba uprawniona wystąpi z konkretnym żądaniem jego zapłaty. To uprawniony określa termin zapłaty w pisemnym wezwaniu, które kieruje do zobowiązanego.

Art. 455 Kodeksu cywilnego a termin zapłaty zachowku

W kwestii terminu zapłaty zachowku istotne znaczenie ma art. 455 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Takie stanowisko potwierdzają wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009 r. (sygn. akt III CSK 298/08) oraz z dnia 17 września 2010 r. (sygn. akt II CSK 178/10).

W praktyce oznacza to, że zobowiązany do zapłaty zachowku powinien spełnić to świadczenie bez nieuzasadnionej zwłoki po otrzymaniu wezwania do zapłaty. W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie zazwyczaj sugeruję klientom wskazanie w wezwaniu konkretnego terminu, np. 14 lub 30 dni od doręczenia wezwania.

Co w przypadku nieuregulowania zachowku w terminie?

Jeśli osoba zobowiązana nie zapłaci zachowku w terminie wskazanym w wezwaniu do zapłaty, uprawniony może dochodzić swojego roszczenia na drodze sądowej.

Ważna informacja dla osób zobowiązanych do zapłaty zachowku: w przypadku wystąpienia sprawy do sądu i zasądzenia zachowku, oprócz kwoty głównej trzeba będzie zapłacić również odsetki za opóźnienie (liczone od dnia wymagalności roszczenia) oraz koszty postępowania sądowego.

Z mojego doświadczenia jako adwokata w Jarocinie wynika, że warto rozważyć polubowne załatwienie sprawy i zapłatę zachowku w terminie wskazanym w wezwaniu, nawet jeśli wydaje się on zbyt krótki. Zawsze można negocjować z uprawnionym rozłożenie płatności na raty lub wydłużenie terminu, co często bywa korzystniejsze niż długotrwały i kosztowny proces sądowy.

Przykład z mojej praktyki adwokackiej

W mojej kancelarii w Jarocinie prowadziłam sprawę, w której syn spadkodawcy został pominięty w testamencie na rzecz córki. Po śmierci ojca i ogłoszeniu testamentu syn wystosował do siostry wezwanie do zapłaty zachowku w wysokości 120 000 zł, wyznaczając termin 30 dni od doręczenia wezwania.

Siostra zignorowała wezwanie, co zmusiło brata do złożenia pozwu. W trakcie postępowania sądowego siostra argumentowała, że termin 30 dni był zbyt krótki, gdyż musiałaby sprzedać część nieruchomości, by uzyskać potrzebną kwotę. Sąd nie podzielił jednak tego stanowiska, uznając, że termin był wystarczający do przynajmniej podjęcia kroków zmierzających do uregulowania zobowiązania (np. wystąpienia z propozycją rozłożenia płatności na raty).

W efekcie sąd zasądził na rzecz brata nie tylko kwotę zachowku, ale również odsetki liczone od upływu 30-dniowego terminu wskazanego w wezwaniu oraz koszty postępowania. Całkowita kwota do zapłaty znacznie przekroczyła pierwotne roszczenie.

Podsumowanie

Podsumowując kwestię terminów związanych z zachowkiem:

1. Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku
2. Obowiązek zapłaty zachowku powstaje dopiero w momencie, gdy uprawniony wystąpi z takim żądaniem
3. Kodeks cywilny nie określa sztywnego terminu zapłaty zachowku – wynika on z wezwania do zapłaty
4. W przypadku braku określonego terminu, zachowek powinien być zapłacony niezwłocznie po wezwaniu (art. 455 KC)
5. Niezapłacenie zachowku w terminie może skutkować postępowaniem sądowym i dodatkowymi kosztami

Zarówno osobom uprawnionym do zachowku, jak i zobowiązanym do jego zapłaty, zawsze doradzam szukanie polubownych rozwiązań. W wielu przypadkach można uzgodnić warunki płatności, które będą akceptowalne dla obu stron, unikając w ten sposób długotrwałego i kosztownego procesu sądowego.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonując od wielu lat zawód adwokata w Jarocinie wiem, że każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrada: Adwokat Anna Konrada Aleja Niepodległości 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021