Zachowek dla małoletniego – co rodzice powinni wiedzieć

Zwiększona ochrona prawna dla dzieci w sprawach spadkowych

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie często spotykam się z rodzicami małoletnich dzieci, którzy po śmierci bliskiego członka rodziny (najczęściej dziadka lub babci dziecka) nie wiedzą, w jaki sposób zabezpieczyć interesy swoich pociech. Szczególnie gdy spadkodawca pominął dziecko w testamencie, a jednocześnie przekazał znaczny majątek innym osobom.

Na szczęście polskie prawo spadkowe przewiduje specjalną ochronę dla małoletnich w postaci instytucji zachowku. Co więcej, małoletni są traktowani w sposób uprzywilejowany w porównaniu do większości innych uprawnionych. Dziś wyjaśnię, na czym polega to uprzywilejowanie i jakie kroki powinni podjąć rodzice, by skutecznie zadbać o prawa swoich dzieci.

Kto ma prawo do zachowku i w jakiej wysokości?

Zacznijmy od podstaw. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom), jego małżonkowi lub rodzicom, o ile byliby powołani do dziedziczenia z ustawy. Jest to swego rodzaju “minimalna gwarancja” udziału w majątku spadkowym, nawet jeśli spadkodawca postanowił inaczej w testamencie.

Co istotne, przepisy polskiego prawa cywilnego w sposób szczególny traktują dwie grupy uprawnionych do zachowku:

• osoby małoletnie
• osoby trwale niezdolne do pracy

Dla większości uprawnionych zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast dla małoletnich i trwale niezdolnych do pracy zachowek jest wyższy i wynosi dwie trzecie (⅔) wartości ich udziału spadkowego.

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie miałam niedawno sprawę, gdzie trójka rodzeństwa została pominięta w testamencie babci, która cały majątek zapisała swojej siostrze. Dwójka rodzeństwa była już pełnoletnia, a najmłodszy syn miał 14 lat. W efekcie starsze rodzeństwo otrzymało zachowek w wysokości połowy swoich udziałów spadkowych, podczas gdy małoletni brat miał prawo do ⅔ swojego udziału. Ta różnica była znacząca, zważywszy na wartość spadku.

Kto dokładnie jest małoletnim?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 lat. Istnieje jednak wyjątek – jeśli małoletni zawrze związek małżeński (co jest możliwe za zgodą sądu w przypadku kobiety, która ukończyła 16 lat), uzyskuje pełnoletność. Co ciekawe, nawet jeśli takie małżeństwo zostałoby później unieważnione, osoba ta nie traci uzyskanej pełnoletności.

W praktyce oznacza to, że jeśli w chwili otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) uprawniony do zachowku nie ukończył 18 lat lub będąc kobietą nie zawarł wcześniej małżeństwa, przysługuje mu zachowek w podwyższonej wysokości ⅔ udziału spadkowego.

Jak rodzice mogą dochodzić zachowku w imieniu dziecka?

Małoletni nie może samodzielnie dochodzić swoich praw. W jego imieniu muszą działać przedstawiciele ustawowi, którymi najczęściej są rodzice. To na nich spoczywa obowiązek zabezpieczenia interesów majątkowych dziecka, w tym dochodzenia należnego mu zachowku.

W praktyce wygląda to tak, że rodzice w imieniu małoletniego:

1. Kierują do zobowiązanego (czyli spadkobiercy) pisemne wezwanie do zapłaty zachowku
2. W przypadku braku dobrowolnej zapłaty, wnoszą do sądu pozew o zapłatę zachowku

Jednak tutaj pojawia się istotna kwestia, o której wielu rodziców nie wie. Wystąpienie z pozwem o zachowek w imieniu małoletniego stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, zgodnie z art. 101 §3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Oznacza to, że rodzice potrzebują na to zgody sądu rodzinnego.

W mojej kancelarii adwokackiej w Jarocinie wielokrotnie pomagałam rodzicom w przygotowaniu odpowiedniego wniosku do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na dochodzenie zachowku w imieniu małoletniego dziecka. Jest to stosunkowo prosta procedura, ale niezbędna, aby pozew o zachowek był skuteczny.

Procedura uzyskania zgody sądu rodzinnego

Aby uzyskać zgodę sądu na dochodzenie zachowku w imieniu małoletniego, należy:

1. Złożyć wniosek do sądu rodzinnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka (zazwyczaj będzie to sąd rejonowy)
2. We wniosku szczegółowo opisać sytuację, wskazując:
   • kim był spadkodawca dla małoletniego
   • kiedy nastąpiło otwarcie spadku (data śmierci)
   • kto jest spadkobiercą
   • jaka jest szacunkowa wartość należnego zachowku
3. Dołączyć do wniosku dokumenty potwierdzające pokrewieństwo (np. odpis aktu urodzenia dziecka) oraz dokumenty dotyczące spadku (np. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku)

W praktyce sądy rodzinne zazwyczaj przychylnie rozpatrują takie wnioski, uznając, że dochodzenie zachowku leży w interesie majątkowym dziecka. Postępowanie jest stosunkowo szybkie i nie wymaga rozprawy.

Uwaga na przedawnienie!

Niezwykle istotną kwestią, o której często zapominają rodzice reprezentujący swoje małoletnie dzieci, jest kwestia przedawnienia roszczeń o zachowek.

Roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie 5 lat od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o testamencie i osobie zobowiązanej do zapłaty zachowku, jednak nie wcześniej niż po upływie roku od śmierci spadkodawcy. Termin ten kończy bieg najpóźniej z upływem 10 lat od śmierci spadkodawcy.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na ważne orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16 grudnia 2014 r. (sygn. akt I ACa 1295/14), w którym sąd jednoznacznie wskazał, że dla ustalenia, kiedy rozpoczął się bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek, nie ma znaczenia fakt, że w dacie otwarcia spadku uprawniony nie był pełnoletni.

W mojej praktyce adwokackiej w Jarocinie spotkałam się z przypadkiem, gdy rodzice czekali z dochodzeniem zachowku dla małoletniego aż dziecko skończy 18 lat, mylnie sądząc, że termin przedawnienia nie biegnie dla małoletnich. Niestety, roszczenie przedawniło się, co skutkowało oddaleniem powództwa przez sąd.

Praktyczne wskazówki dla rodziców małoletnich uprawnionych do zachowku

Na podstawie mojego doświadczenia jako adwokata specjalizującego się w prawie spadkowym w Jarocinie, mogę zaproponować kilka praktycznych wskazówek dla rodziców:

1. Nie zwlekaj z działaniem – Jak najszybciej po śmierci spadkodawcy zacznij gromadzić dokumenty i informacje potrzebne do dochodzenia zachowku.

2. Ustal krąg spadkobierców – Dowiedz się, kto odziedziczył majątek po zmarłym. Możesz to zrobić, uzyskując odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia.

3. Oszacuj wartość spadku – Spróbuj ustalić, co wchodziło w skład majątku spadkowego i jaką miało wartość. Pomoże to w określeniu wysokości należnego zachowku.

4. Wystosuj wezwanie do zapłaty – Przed wniesieniem pozwu warto skierować do zobowiązanego pisemne wezwanie do dobrowolnej zapłaty zachowku, wyznaczając rozsądny termin (np. 30 dni).

5. Uzyskaj zgodę sądu rodzinnego – Nie zapomnij o złożeniu wniosku o zgodę na dochodzenie zachowku w imieniu małoletniego.

6. Pilnuj terminów przedawnienia – Pamiętaj, że małoletniość dziecka nie wstrzymuje biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek.

7. Skonsultuj się z adwokatem – Ze względu na złożoność spraw o zachowek, warto zasięgnąć porady prawnej, aby uniknąć błędów proceduralnych.

Przykład z mojej praktyki adwokackiej

W mojej kancelarii w Jarocinie miałam ciekawą sprawę dotyczącą zachowku dla małoletniego. Dziadek zapisał w testamencie cały swój majątek (dom jednorodzinny w Jarocinie oraz oszczędności) swojemu synowi, pomijając wnuki, w tym 10-letniego Marka, którego ojciec (drugi syn spadkodawcy) zmarł kilka lat wcześniej.

Matka Marka, działając jako jego przedstawicielka ustawowa, chciała dochodzić zachowku, ale nie wiedziała, od czego zacząć. Po konsultacji w mojej kancelarii przygotowaliśmy najpierw wniosek do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na dochodzenie zachowku w imieniu małoletniego. Po uzyskaniu zgody skierowaliśmy do spadkobiercy wezwanie do zapłaty.

Ponieważ spadkobierca odmówił dobrowolnej zapłaty, złożyliśmy pozew o zachowek. W toku postępowania sądowego wykazaliśmy, że Markowi jako małoletniemu przysługuje zachowek w wysokości ⅔ wartości udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Dodatkowo, ponieważ jego ojciec nie dożył otwarcia spadku, Marek wszedł w jego miejsce i miał prawo do całego udziału, który przypadłby jego ojcu.

Sąd przychylił się do naszego stanowiska i zasądził na rzecz małoletniego Marka zachowek w znacznej wysokości, co zabezpieczyło jego przyszłe potrzeby edukacyjne.

Podsumowanie

Małoletni są szczególnie chronieni w prawie spadkowym poprzez przyznanie im prawa do zachowku w podwyższonej wysokości (⅔ zamiast ½ udziału spadkowego). Jednak ta ochrona będzie skuteczna tylko wtedy, gdy rodzice lub opiekunowie prawni podejmą odpowiednie kroki w imieniu dziecka.

Kluczowe jest pamiętanie o konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego na dochodzenie zachowku oraz o terminach przedawnienia, które biegną niezależnie od małoletniości uprawnionego.

Jako adwokat z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu spraw spadkowych w Jarocinie i południowej Wielkopolsce, zawsze doradzam rodzicom, aby nie zwlekali z działaniem w sprawach zachowku. Im wcześniej podejmą kroki prawne, tym większa szansa na skuteczne zabezpieczenie interesów majątkowych ich dziecka.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Wykonując od wielu lat zawód adwokata w Jarocinie wiem, że każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Adwokackiej Anna Konrada: Adwokat Anna Konrada Aleja Niepodległości 6, 63-200 Jarocin tel. +48 575 641 021